زۆرێك له‌و كه‌سانه‌ى
كه تێگه‌یشتنیان بۆ ئیسلام كرچ و كاڵه‌و له‌واتا راسته‌قینه‌كه‌ى ئیسلام به ته‌واوى
نه‌گه‌یشتوون یان خۆیانى لىَ دوور ئه‌گرن و دژ به‌وه‌ن كه باسى ئیسلام وسیاسه‌ت پێكه‌وه‌بكرێت
،
عمر ره‌حمان
وه‌هه‌ندىَ له‌و كه‌سانه‌ش
كه خۆیان به شوێنكه‌وته‌ى ئه‌و پێغه‌مبه‌ره نازداره ده‌زانن برِوایان وایه كه
پێغه‌مبه‌ر ( درودى خواى له‌سه‌ر بێت ) ته‌نها رێنمایی كه‌رێكى رۆحى بووه‌و ته‌نها
بۆ ئه‌وه نێرراوه كه‌په‌یوه‌ندى نێوان خواو به‌نده‌كان رێك بخات وپه‌یوه‌ندى به‌كاروبارو
ژیانى خه‌ڵكیه‌وه نه‌بێت ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر سه‌رنجێكى خێرا له ژیانى ئه‌و سه‌روه‌ره
بده‌ین ( درودى خواى له‌سه‌ر بێت ) به ئاشكرا پێچه‌وانه‌ى ئه‌م بۆچوونه‌مان بۆ ده‌رئه‌كه‌وێت
و ده‌بینین كه‌ئه‌و پێشه‌وایه هه‌ردو كارى دنیاو قیامه‌ت یان به‌واتایه‌كى تر كارى
رۆژانه‌و په‌یوه‌ندى نێوان مرۆڤه‌كان له‌لایه‌ك و په‌یوه‌ندى نێوان خواو به‌نده‌كانى
له لایه‌كى تره‌وه رێكخستووه به‌پێى ئه‌و وه‌حیه‌ى كه له لایه‌ن په‌روه‌ردگاره‌وه
بۆى هاتووه‌و ئه‌ویش بۆ خه‌ڵكى رِونكردوه‌ته‌وه، ئه‌م نوسینه‌ش دڵۆپێكه له‌ده‌ریاى
فراوانى ژیانى ئه‌وسه‌روه‌ره به‌وهیوایه‌ى بتوانین هه‌ندێك به‌رچاو رِوونى بده‌ین
له‌وباره‌وه.
سیاسه‌ت به‌شێكه له ژیان ، ناتوانرێت وازى لىَ
بهێنرێت ، كاتێك ئیسلامیش هات سیاسه‌تى كرده به‌شێكى سه‌ره‌كى ودانه‌برِاو له ئاین
، پێغه‌مبه‌ر ( درودى خواى له‌سه‌ر بێت ) له‌یه‌كه‌م رۆژى بانگه‌وازه‌كه‌یه‌وه كارى
سیاسى ئه‌نجام دا ،
هه‌روه‌ك دواتر په‌یماننامه‌ى
مۆركردو به‌ڵێننامه‌ى به‌ست و سوڵحى كر دو ده‌ستورو یاسایه‌كى دانا كه وێنه‌ى نه‌بوو
، سوپاى ئاماده‌كرد بۆ پارێزگارى له سه‌روماڵ و خاكى موسڵمانان و رزگاركردنى خه‌ڵكانى
چه‌وساوه‌و ژێرده‌سته به‌هۆى سیاسه‌تى حه‌كیمانه‌یه‌وه دیارده‌كانى گه‌نده‌ڵى وبێباوه‌رِى
و بت په‌رستى له‌ناو بردو له‌شوێنىدا تۆوى دادگه‌رى چاند ،
به‌هۆى ئه‌و وه‌حیه‌ى
كه په‌روه‌ردگار بۆى نارد رێگاى راستى پیشانى خه‌ڵكدا بۆ ئه‌وه‌ى له‌دنیادا ئاسوده‌یان
بكات و فریادره‌سى قیامه‌تیشیان بێت . ئه‌گه‌ر سیاسه‌ت به‌واتاى به‌رێوه‌بردنى كاروبارى
خه‌ڵكى ورێكخستنى ژیانیان بێت ، ئه‌وا كرۆكى ئاین بریتیه له سیاسه‌ت ، ئه‌مه‌ش له
داواكارى وسپارده‌كانى په‌روه‌ردگاره بۆ ئوممه‌تى چاكترین پێغه‌مبه‌ر ( درودى خواى
له‌سه‌ر بێت ) به‌ڵگه‌كانى ئه‌م بۆچونه‌ش ئه‌وه‌نده زۆرن له‌ئه‌ژمار نایه‌ن ،
هه‌موو موسڵمانێك پێویسته بزانێت كه ئیسلام هات
بۆ دروستكردنى ئوممه‌تێك ودامه‌زراندنى سسته‌م و ده‌وڵه‌تێك كه دادگه‌رى بچه‌سپێنێت
و بجه‌نگێت له‌گه‌لڕ بىَ باوه‌رِى و خراپه‌كارى وه ئه‌حكامه‌كانى جآبه‌جآ بكات . سه‌روه‌رو
پێشه‌وامان ( درودى خواى له‌سه‌ر بێت ) له ژیانىدا كارى بانگه‌وازو ئه‌ركه‌كانى فه‌رمانرِه‌وایى
وده‌سه‌ڵاتدارى پێكه‌وه گرێدابوو ، له‌لایه‌كه‌وه رێنماییكه‌رو مژده‌ده‌رو ترسێنه‌ر
و ئاگادار كه‌ره‌وه بوو له‌هه‌مان كاتیشدا فه‌رمانرِه‌واو دادوه‌رو سه‌رۆكى سوپاش
بوو ،وه ئه‌وكارانه‌ش ئه‌نجامى ئه‌دان ته‌نها په‌یوه‌ندى به‌لایه‌نى رۆحى خه‌ڵكیه‌وه
نه‌بوو به‌ڵكو زۆربه‌یان په‌یوه‌ندیان به‌كاروبارى رۆژانه‌ى خه‌ڵكیه‌وه هه‌بوو ، هه‌روه‌ها
سه‌رچاوه‌و مه‌رجه‌عى موسڵمانانیش بوو له‌هه‌موو كێشه‌و كارێكدا ، هه‌روه‌ك په‌روه‌ردگار
ده‌فه‌رموێت [فَلا وَرَبِّكَ لا یُۆْمِنُونَ حَتَّى یُحَكِّمُوكَ فِیمَا شَجَرَ بَیْنَهُمْ
پُمَّ لا ێجِدُوا فِی انفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضیْتَ وَیُسَلِّمُوا تَسْلِیماً]
(- نساء- 65) پێغه‌مبه‌ر ( درودى خواى له‌سه‌ر بێت ) وه‌ك سه‌ركرده‌و پێشه‌واى گه‌لێك له‌لایه‌ك ووه‌ك رێنمایكه‌رو مژده‌ده‌ر له‌لایه‌كى
تره‌وه ئوممه‌ته‌كه‌ى به‌جێهێشت ، به‌واتاى ده‌ستگرتنیان به ئاینى خواوه ،
وه به‌ماوه‌یه‌كى
كه‌م پێش وه‌فاتى سوپاى رێكخست بۆ جه‌نگى رۆم به‌سه‌ركردایه‌تى ئوسامه‌ى كورِى زه‌ید
، وه‌فه‌رمانىدا كه ئه‌بوبه‌كر ئیمامه‌تى نوێژ بۆ موسڵمانان بكات ( ره‌زاى خوایان
لێ بێت ) ، كه به‌راى زۆربه‌ى زانایان وه‌ك ئاماژه‌یه‌ك وابوو بۆ خه‌لافه‌تى ئه‌بوبه‌كر
دواى خۆى .هه‌موو ئه‌مانه‌ش به‌راىزۆربه‌ى زانایان به‌ڵگه‌ى ئه‌وه‌ن كه دامه‌زراندنى
ده‌وڵه‌ت و ده‌سه‌ڵات ویاسا له ناوه‌رِۆكى ئاینى ئیسلام و له ئه‌ركه بنچینه‌ییه‌كانیه‌تى
،
وه پێویسته پێشه‌واو خه‌لیفه هه‌بێت وه‌ك قورئان
پێمان ده‌ڵێت و فه‌رموده‌كانى سه‌روه‌رمان محمد ( درودى خواى له‌سه‌ر بێت ) بۆمان رِوون
ده‌كه‌نه‌وه ، هه‌روه‌ك له فه‌رموده‌یه‌كدا ده‌فه‌رموێت [ من مات ولیس فی عنقه بیعه
مات میته جاهلیه ] رواه مسلم .وه خواى گه‌وره‌ش له قورئان دا ده‌فه‌رموێت [إِنَّ
اللَّهَ ێامُرُكُمْ ڕَنْ تُۆَدُّوا الامَانَاتِ إِڵى ا
هْلِهَا وَإِذا حَكَمْتُمْ بَیْنَ
النَّاسِ انْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا ێعِضكُمْ بِهِ إِنَّ اللَّهَ
كَانَ سَمِیعاً بَێِیراً (58) ێا ڕَیُّهَا الَّژِینَ آمَنُوا اطیعُوا اللَّهَ وَاطیعُوا
الرَّسُوڵ وَاوْلِی الامْرِ مِنْكُمْ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِڵى
اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنتُمْ تُۆْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْێوْمِ اڵاخِرِ ذلِكَ
خَیْرٌ وَاحْسَنُ تَاوِیلاً (59) ] نساء .
هه‌نديكه‌س وا گومان ده‌به‌ن كه پێغه‌مبه‌ر ( درودى
خواى له‌سه‌ر بێت ) پێش كۆچكردنى بۆ مه‌دینه كارى سیاسى نه‌كردوووه ، ئه‌مه‌ش هه‌ڵه‌و
تێنه‌گه‌یشتنه له‌و قۆناغه ، چونكه كارى سیاسى له‌وه فراوانتره ته‌نها له چه‌مكى
حوكم دا قه‌تیس بكرێت ،
پێغه‌مبه‌ر ( درودى خواى له‌سه‌ر بێت ) له یه‌كه‌م
رۆژى بانگه‌وازیه‌وه بانگى بۆ گۆرِانكارى له بیروباوه‌رِو باوى خراپى ئه‌و سه‌رده‌مه
ده‌كرد بۆ بیروباوه‌رِى نوآ ، ئه‌مه‌ش له‌راستیدا كارێكى سیاسیه به پێى تێگه‌یشتنى
ئه‌مرِۆ. هه‌روه‌ها له‌سه‌ره‌تاى كارىدا كۆمه‌ڵێكى نهێنى دروستكرد ودواتریش كۆمه‌ڵێكى
ئاشكرا كه كارى ده‌كرد بۆ گۆرِانى سیسته‌مى كۆمه‌ڵگاو باو ونه‌ریته خراپه‌كان له‌م
پێناوه‌شدا هه‌موو هۆكارێكى راگه‌یاندنى ئه‌و سه‌رده‌مه‌ى به‌كار ده‌هێنا له په‌یوه‌ندیكردنى
تاكه‌كه‌سى و وتارو سۆزى تایبه‌ت ، هه‌روه‌ها داواى پالپشتى و په‌نادانى بۆشوێنكه‌وتوانى
له‌چه‌ندین كه‌س و لایه‌ن كرد ،
وه‌ك چوونى بۆ تائیف و ناردنى هه‌ندێكیان بۆ حه‌به‌شه‌و
به‌ستنى هه‌ردوو په‌یماننامه‌ى یه‌كه‌م ودووه‌مى عه‌قه‌به . دواى كۆچكردنیشى بۆ مه‌دینه
زیاتر ده‌ستى دایه كارى سیاسى چونكه به ته‌واوى ئازادبوو وده‌یتوانى به‌ویستى خۆى
هه‌رچى بوێت ئه‌نجامى بدات ، وه‌چه‌ند كارێكى ئه‌نجام دا كه به‌هه‌موو واتایه‌ك كارى
سیاسین ، وه‌ك ناردنى زیاد له دووسه‌د نامه‌و وه‌فدى دبلۆماسى ( به‌واتاى ئه‌مرِۆ
) بۆ سه‌رجه‌م هۆزو تیره‌و ده‌سه‌ڵاتدارانى ئه‌و سه‌رده‌مه ،
وه‌یه‌كێكیتر له‌و كارانه‌ى بریتیبوو له‌و به‌ڵێننامه‌یه‌ى
كه‌به ( ێحیفه ) ناسراوه بۆ رێكخستنى كاروبارى شارى مه‌دینه له‌لایه‌ك له نێوان
موسڵمانانى كۆچكردوى مه‌ككه‌و پشتیوانانى مه‌دینه‌و له‌لایه‌كى تره‌وه له‌نێوان موسڵمانان
و جووله‌كه‌كانى مه‌دینه‌دا كه له چل وحه‌وت به‌ند پێكهاتبوو( كه ئه‌مرِۆ به‌واتاى
ده‌ستور دێت )، وه‌ئه‌گه‌ر ده‌وڵه‌ت به‌مانا فراوانه‌كه‌ى ئه‌مرۆ كه فراوانترین تۆرِى
ده‌سه‌ڵاته كه‌مرۆڤایه‌تى پێى گه‌شتووه ، ئه‌توانین بڵێن له مه‌دینه‌دا ده‌وڵه‌تى
ئیسلامى هه‌بوو كه هه‌موو رِه‌گه‌زه سه‌ره‌كیه‌كانى ده‌وڵه‌تى تێدابوو له ( خاك
و گه‌ل و سیسته‌م وده‌ستورو ده‌سه‌ڵات ) پێغه‌مبه‌ر ( درودى خواى له‌سه‌ر بێت ) توانى
له‌ماوه‌ى بیست وسآ ساڵى ته‌مه‌نى پیرۆزىدا سه‌ركه‌وێت به‌سه‌ر هه‌موو به‌ربه‌سته‌كانى
به‌رده‌مىدا وه‌ك بێباوه‌رِان و بتپه‌رستیان ونه‌ریته‌كانیان ،
وه‌ئه‌و دوورِوانه‌ى پلانیان دائه‌نا بۆ په‌كخستن
و گه‌مارۆدانى ئاینه‌كه‌ى , وه‌ئه‌و جوله‌كانه‌ى كه جه‌نگیان دژى كرد به پرِوپاگه‌نده‌و
درۆو پیلانگێرِى وشمشێره‌كانیان
.وه‌توانى له‌و ماوه‌كه‌مه‌دا
گه‌وره‌ترین كوده‌تا ئه‌نجام بدات له فیكرو بیروباوه‌رِدا و له بتپه‌رستیه‌وه بیگۆرِێت
بۆ یه‌كتاپه‌رستى وه توانى ئه‌و كۆمه‌ڵگایه رزگار بكات له‌چه‌ندین ره‌وشت و خوى ناشیرینى
وه‌ك دووبه‌ره‌كى و خوێنرێژى خێڵه‌كى وداوێن پیسى وسه‌دان كارى ناشیرینى ترو له‌شوێنیاندا
ره‌وشت به‌رزى وئاكارى جوان بچێنێت . ئه‌و سه‌ركه‌وتنه‌ى به‌ده‌ستى هێنا له‌و بیست
وسآ ساڵه‌دا ، خه‌ڵكانى تر نه‌یان توانى به‌چه‌ندین سه‌ده به‌ده‌ستى بهێنن ،
له قوتابخانه‌كه‌ى پێغه‌مبه‌ردا ( درودى خواى له‌سه‌ر
بێت ) هه‌زاران كه‌ڵه‌پیاوى گه‌وره هه‌ڵكه‌وتن كه‌دواتر توانیان گه‌وره‌ترین دوو ئیمپراتۆریه‌تى
ئه‌و سه‌رده‌مه برِوخێنن ، وه‌له‌ژێر ده‌ستى ئه‌و سه‌روه‌ره‌دا چاكترین ئوممه‌ت پێگه‌یشت
، هه‌موو ئه‌مانه‌ش له ئه‌نجامى فه‌زڵى په‌روه‌ردگارو سیاسه‌تى ژیرانه‌ى ئه‌و خۆشه‌ویسته‌دابوو
له‌گه‌لڕ دۆست ودوژمنانى دا.
به‌شدارن !! ئه‌گه‌ر واشبێت به‌چی حه‌قێ وا به‌و 80% یه‌ی تر ئه‌ڵێیت؟!
