خالد ڕەنجدەر
مرۆڤی
موسوڵمانی پابه‌ند به دینه‌که‌یه‌وه هه‌میشه خاوه‌نی ڕه‌شتی به‌رز و جوانه و، هه‌میشه ده‌ست و ده‌م و داوێن پاکه. خاوه‌نی
ڕێزگرتنه له خۆیی و خێزان و خزم و هاوڕێ و، له کافر و غه‌یره
دینه‌کانیشی. خاوه‌نی هه‌ڵسوکه‌وتێکی نه‌رم و نیانه
له گه‌ڵ موسوڵمانان و ، توندوتیژه له گه‌ڵ
دوژمنی دینه‌که‌ی و، له ئاشتی و شه‌ڕدا کۆنترۆڵی له ده‌ست خۆیدایه و، بێ ئه‌مری خوای گه‌وره ناکات.
ئه‌و سه‌رچاوانه‌ی که موسوڵمانی مولته‌زیم خۆی پێ په‌روه‌رده ده‌کات و، که‌سایه‌تی خۆی له‌سه‌ر داده‌ڕێژێت به‌رز و پیرۆزن و، سه‌رچاوه‌یان ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ خوای گه‌وره. له‌به‌ر ئه‌وه موسوڵمان ڕێز له‌و سه‌رچاوانه ده‌گرێ و به ئه‌ده‌به له گه‌ڵیاندا. ئه‌ده‌ب و ڕه‌شتی موسوڵمان له هه‌ڵسوکه‌وتیدا ڕه‌نگ ده‌داته‌وه. موسوڵمان درۆ ناکات. موسوڵمان خاوه‌نی به‌ڵینی خۆیه‌تی و پابه‌نده پێوه‌ی. موسوڵمان دڵسۆزه و خیانه‌ت ناکات. موسوڵمان شه‌ڕانی نییه و خێر و خۆشی هه‌موو که‌سێکی ده‌وێ. موسوڵمان ڕێزی هه‌موو که‌سێک ده‌گرێ و حه‌زیش ده‌کات ڕێزی بگیرێت. موسوڵمانێکی مولته‌زیم نابینرێ قسه‌ی ناشیرین بکات و سوکایه‌تی به خه‌ڵکی تر بکات، چونکه ئه‌ده‌بی ئه‌و له ئه‌ده‌بی دینه‌که‌ی و پێغه‌مبه‌ره‌که‌ی (ص) و، له ئه‌ده‌بی یاوه‌ره‌کانی پێغه‌مبه‌ری خوا و، زانا له خواترس و ڕه‌وشت به‌رزه‌کانه.
له‌م مانگی ڕه‌مه‌زانی پیرۆزه‌دا جێی خۆیه‌تی باسێک له ئه‌ده‌بی موسوڵمان بکه‌ین و، بزانین موسوڵمان له‌م مانگه و له مانگه‌کانی تری ساڵدا چۆن ڕه‌فتار له گه‌ڵ خۆی و ده‌وروپشته‌که‌ی ده‌کات؟ چۆن ئه‌و ئه‌ده‌به‌ی تیایدایه له کرده‌وه‌یدا ڕه‌نگ ده‌داته‌وه و، ده‌بێته قه‌واره‌یه‌کی پرشنگدار بۆ خۆی و ده‌وروپشته‌که‌ی؟ گومانی تێدا نییه که ده‌بێ ئه‌ده‌ب و ڕه‌وشتی موسوڵمان هه‌مان ئه‌و ئه‌ده‌ب و ڕه‌وشته بێت که پێغه‌مبه‌ران و پیاوچاکان هه‌یانبووه.
جۆره‌کانی ئه‌ده‌ب:
1. ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ خوای گه‌وره.
2. ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ قورئانی پیرۆز که که‌لامی خوای گه‌وره‌یه.
3. ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ پێغه‌مبه‌ری خوا (ص).
4. ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ یاوه‌ره‌کانی پێغه‌مبه‌ر (ص).
5. ئه‌ده‌بی موسوڵمان له گه‌ڵ نه‌فسی خۆی.
6. ئه‌ده‌بی موسوڵمان له گه‌ڵ هه‌موو ئه‌وانه‌ی خوای گه‌وره خه‌لقی کردوون:
* له گه‌ڵ دایک و باوک.
* له گه‌ڵ منداڵ.
* له گه‌ڵ خوشک و برا.
* پیاو له گه‌ڵ خێزانی خۆی و ژن له گه‌ڵ پیاوه‌که‌ی خۆی.
* له گه‌ڵ خه‌ڵکانی تری موسوڵمان.
* له گه‌ڵ خزم و دراوسێ.
* له گه‌ڵ کافر.
* له گه‌ڵ ئاژه‌ڵ.
* له گه‌ڵ دار و به‌رد و هه‌موو ئه‌و بێ گیانانه‌ی خوای گه‌وره دروستی کردوون.
یه‌که‌م: ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ خوای گه‌وره:
ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ خوای گه‌وره سلوکی پێغه‌مبه‌ران و پیاوچاکانه. ئه‌گه‌ر ئه‌ده‌ب پێویست بێت له گه‌ڵ خه‌ڵکانی خاوه‌ن فه‌زڵ و به ئه‌ده‌ب، ده‌بێ ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ خوای گه‌وره له پێشه‌وه‌ی هه‌موو واجیبه‌کان بێت و، به جوانترین شێوه بێت. ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ خوای گه‌وره ده‌کرێ به چه‌ندین به‌شه‌وه، له‌وانه:
* ده‌بێ موسوڵمان مامه‌ڵه و په‌یوه‌ندی خۆی له گه‌ڵ خوای گه‌وره بپارێزێت و، به پاک و خاوێنی ڕایگرێت. ئه‌ویش:
1. ده‌بێ خۆی و جل و به‌رگی پاک و خاوێن ڕابگرێ تا دۆست و دوژمن شاهیدی ئه‌وه بده‌ن که خوای گه‌وره پاک و خاوێنه و، به‌نده‌ی پاک و خاوێنی خۆش ده‌وێ. ئیمامی شافیعی (ڕ) ده‌فه‌رمووێ: ئه‌م به‌رگه‌ی له به‌رمدایه گه‌ر به فلسێک بیفرۆشی فلسه‌که به‌نرختره، به‌ڵام له‌ناو ئه‌و به‌رگه‌که‌دا نه‌فسێک هه‌یه ئه‌گه‌ر به نه‌فسی هه‌موو دنیای بیگۆڕیته‌وه هێشتا ئه‌و به‌نرختر و قورستره. دیاره ئه‌ویش له‌به‌ر ئه‌وه‌یه:
- خاوه‌نه‌که‌ی ته‌وازوعی هه‌یه.
- قسه‌که‌ی ئیمامی شافیعی ڕێزنانه له هه‌ژاران که به‌رگیان ساده‌یه، به‌ڵام نه‌فسیان به‌رزه.
- هه‌ست کردنه به‌وه‌ی ئه‌و عیززه‌ته‌ی موسوڵمان هه‌یه‌تی له خوای گه‌وره‌وه‌یه.
- نیشانه‌ی ئه‌ده‌به به‌رامبه‌ر به نه‌فسی خۆی و، متمانه‌ی به‌و نه‌فسه خاوه‌ن تاعه‌ته هه‌یه و، لێی ڕازییه.
2. ده‌بێ ئه‌و کار و کاسبیانه بکات که ڕێزیان تێدایه و، خۆی به دوور بگرێ له‌و کارانه‌ی سوکایه‌تی به خۆی و دینه‌که و ئوممه‌ته‌که‌ی تێدایه.
3. عیباده‌ته‌کانی بۆ خوای گه‌وره به نهێنی و عه‌له‌نی پاک و خاوێن بن و دووربن له ڕیا. بۆ نموونه: له‌ناو خه‌ڵکیدا په‌له نه‌کات له نوێژ کردنه‌که‌یدا و، که به ته‌نها بوو بیکاته په‌له په‌ل و خۆشی نه‌زانێ چی ده‌ڵێ. یان که چووه مزگه‌وت و ناو خه‌ڵکی جوانترین و خاوێنترین به‌رگی له‌به‌ردا بێت و، که له ماڵی خۆشی بوو چلکن و کوڵکن بێت و، گرنگی نه‌دات به هیندامی خۆی کاتێک له حزوری خوای گه‌وره وه‌ستا شڕۆڵ بێت.
* ده‌بێ موسوڵمان دڵی پابه‌ند کات به په‌یوه‌ندی و په‌یوه‌ست بوون به خوای گه‌وره‌وه و، نابێ بڕوات به لای شتی تره‌وه.
* ده‌بێ خۆی به‌دوور بگرێ له‌و شتانه‌ی خوای گه‌وره به ناشیرن و قه‌بیح ناوی بردوون.
یه‌حیای کوڕی مه‌عاز (ڕ) ده‌فه‌رمووێ: (من تأدب بأدب الله صار من أهل محبة الله). هه‌ر که‌سێک به‌و ئه‌ده‌به که‌سایه‌تی خۆی داڕشت که خوای گه‌وره ده‌یه‌وێت، ئه‌وه ده‌چێته ڕیزی ئه‌و خه‌ڵکانه‌ی خوای گه‌وره‌یان خۆش ده‌وێت.
ئیبن موباره‌ک (ڕ) ده‌فه‌رمووێ: (نحن الى قليل من الادب أحوج من الى كثير من العلم). ئێمه پێویستیمان به که‌مێک له ئه‌ده‌ب هه‌یه وه‌ک زۆرێک له زانست و عیلم.
هه‌روه‌ها ده‌فه‌رمووێ: (من تهاون بالاداب عوقب بحرمان السنن, ومن تهاون بالسنن عوقب بحرمان الفرائض, ومن تهاون بالفرائض عوقب بحرمان المعرفة). هه‌ر که‌سێک گوێ به ئه‌ده‌ب نه‌دات، سزاکه‌ی مه‌حروم بوونه له سوننه‌ته‌کان و، هه‌ر که‌سێک گوێ نه‌دات به سوننه‌ته‌کان، مه‌حروم ده‌بێ له فه‌رزه‌کان و، هه‌ر که‌سێک گوێ به فه‌رزه‌کان نه‌دات، مه‌حروم ده‌بێ له زانست و مه‌عریفه‌ت.
له جۆره‌کانی تری ئه‌ده‌ب به‌رامبه‌ر به خوای گه‌وره:
1. ئیخلاس: ئیخلاس له کردار و گوفتاردا. ئیخلاس له کار و کرده‌وه و خێر و چاکه‌دا و، ئیخلاس له عیباده‌تدا ( فَمَن كَانَ يَرْجُو لِقَاء رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلاً صَالِحاً وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَداً ) الكهف 110). هه‌ر که‌سێک لیقای خوای گه‌وره‌ی ده‌وێ، با کرده‌وه‌ی چاک بکات و، هاوه‌ڵ بۆ خوا بڕیار نه‌دات. حه‌سه‌نی به‌سری (ڕ) ده‌فه‌رمووێ: تا به‌نده‌ی خوا بڵێ (خوا وای فه‌رموو) و ئه‌گه‌ر کارێکیشی کرد، بۆ خوا بێت. ئه‌وه ئه‌و به‌نده‌یه خاوه‌نی ئیخلاسه و عه‌قیده‌ی پاکه.
2. هاوه‌ڵ په‌یدا نه‌کردن بۆ خوای گه‌وره: ده‌بێ موسوڵمان زۆر ووریا بێت نه‌که‌وێته ناو شیرکی بچووک و گه‌وره‌وه، چونکه خوای گه‌وره شیرکی خۆش ناوێت و پێی ڕازی نییه. خوای گه‌وره ده‌فه‌رمووێ (لو أشركوا لحبط عنهم ما كانوا يعملون/ الانعام "88"). گه‌ر هاوه‌ڵیان بۆ خوا بڕیاردا، کار و کرده‌وه‌یان به‌فیڕۆ ده‌چێت. ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ خوای گه‌وره ئه‌وه‌یه که به‌نده‌کانی هاوه‌ڵی بۆ بڕیار نه‌ده‌ن و، به‌نده‌ییان هه‌ر بۆ ئه‌و بێت.
3. شوکرانه بژێری وای گه‌وره: ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ خوای گه‌وره له‌وه‌دا ده‌رده‌که‌وێ که ئه‌و به‌نده‌یه شوکرانه‌ی خوای گه‌وره باکت له‌سه‌ر نیعمه‌ته‌کانی که داوویه‌تی به‌و به‌نده‌یه و، ده‌بێ دان به‌وه‌دا بنێ که هه‌موو کار و کاسبییه‌ک و ڕزقێک که بۆی دێت له خوای گه‌وه‌وه‌یه و، له هیچ کام له به‌نده‌کانییه‌وه نییه. خوای گه‌وره ده‌فه‌رمووێ: ( وَمَا بِكُم مِّن نِّعْمَةٍ فَمِنَ اللّهِ ) النحل 88). هه‌ر ڕزقێک و هه‌ر نیعمه‌تێک که ده‌ڕژێت به سه‌رتاندا له خوای گه‌وره‌وه‌یه. هه‌روه‌ها ده‌فه‌رمووێ: (( وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِن شَكَرْتُمْ لأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِن كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ ) إبراهيم 7). ئه‌گه‌ر شوکرانه بژێری من بوون، نیعمه‌تی زیاترتان به‌سه‌ردا ده‌بارێنم و، ئه‌گه‌ر ناشوکریش بوون سزا و ئه‌شکه‌نجه‌دانه‌کانم توندوتیژن.
4. ئه‌ده‌بی موسوڵمان له گه‌ڵ خوای گه‌وره له‌وه‌دایه که خوای گه‌وره به گه‌وره و مه‌زن بزانێ و، فه‌رمانه‌کانیشی به گه‌وره و مه‌زن بزانێ و بێگوێیان تێدا نه‌کات. بۆچی ویقار بۆ خوای گه‌وره دانانێن؟ هه‌روه‌ها ده‌فه‌رمووێ: (ذلك ومن يعظم شعائر الله فإنها من تقوى القلوب. الحج: 32). هه‌ر که‌سێک عیباده‌ته‌کانی خوای گه‌وره‌ی به هه‌ند گرت و به گه‌وره‌ی ڕاگرتن، نیشانه‌ی پته‌وی ئه‌و ته‌قوایه‌یه که له دڵی ئه‌و که‌سه‌دا هه‌یه.
5. ئایه‌ته‌کانی خوای گه‌وره له جێی خۆیاندا به‌کاربێنێت و، قسه و ڕای خۆی نه‌خاته قاڵبی ئه‌وه‌ی که قسه‌ی خوای گه‌وره‌ن هه‌ر وه‌ک چۆن موشریکه‌کان ده‌یکه‌ن. (( وَلاَ تَقُولُواْ لِمَا تَصِفُ أَلْسِنَتُكُمُ الْكَذِبَ هَـذَا حَلاَلٌ وَهَـذَا حَرَامٌ لِّتَفْتَرُواْ عَلَى اللّهِ الْكَذِبَ إِنَّ الَّذِينَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللّهِ الْكَذِبَ لاَ يُفْلِحُونَ ) النحل116). ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ خوای گه‌وره له‌وه‌دایه که موسوڵمان به ئاره‌زووی خۆی حه‌ڵال نه‌کات و، به ئاره‌زووی خۆی حه‌رام نه‌کات و، بیدعه‌کانی خۆی تێکه‌ڵ نه دین نه‌کات و، شتێک ه‌ک خوای گه‌وره حه‌ڵاڵی کردووه ئه‌و حه‌رامی نه‌کات و، شتێکیش که خوای گه‌وره حه‌رامی کردووه ئه‌و حه‌ڵاڵی نه‌کات. درۆکانی خۆی به ئایه‌ته‌کانی خوای گه‌وره ڕاست نه‌کاته‌وه و، ئایه‌ته‌کان نه‌کاته سه‌نه‌د.
6. هه‌ست کردن به چاودێری خوای گه‌وره: (( وَيَعْلَمُ مَا تُسِرُّونَ وَمَا تُعْلِنُونَ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ) التغابن 4). ئه‌ده‌بی موسوڵمان بۆ خوای گه‌وره ده‌بێ وابێ که خوای گه‌وره چاودێره به‌سه‌رییه‌وه، له نهێنیدا بێ یان له به ئاشکرا بێت. ده‌بێ بڕوای وابێ که خوای گه‌وره له هه‌موو کاتێکدا ئاگای لێیه‌تی و، ئاگای له ناخ و هه‌ست و نه‌ستییه‌تی.
ذات يوم كان عبد الله بن عمر -رضي الله عنه- معه بعض أصحابه يسيرون في الصحراء بالقرب من المدينة، فجلسوا يأكلون، فأقبل عليهم شاب صغير يرعى غنمًا، وسلَّم عليهم، فدعاه ابن عمر إلى الطعام، وقال له: هلمَّ يا راعي، هلمَّ فأصب من هذه السفرة. فقال الراعي: إني صائم. فتعجب ابن عمر، وقال له: أتصوم في مثل هذا اليوم الشديد حره، وأنت في هذه الجبال ترعى هذه الغنم؟! ثم أراد ابن عمر أن يختبر أمانته وتقواه، فقال له: فهل لك أن تبيعنا شاة من غنمك هذه فنعطيك ثمنها، ونعطيك من لحمها فتفطر عليها؟ فقال الغلام: إنها ليست لي، إنها غنم سيدي. فقال ابن عمر: قل له: أكلها الذئب. فغضب الراعي، وابتعد عنه وهو يرفع إصبعه إلى السماء ويقول: فأين الله؟! فظل ابن عمر يردد مقولة الراعي: (فأين الله؟!) ويبكي، ولما قدم المدينة بعث إلى مولى الراعي فاشترى منه الغنم والراعي، ثم أعتق الراعي. وهكذا يكون المؤمن مراقبًا لله على الدوام، فلا يُقْدم على معصية، ولا يرتكب ذنبًا؛ لأنه يعلم أن الله معه يسمعه ويراه.
ڕۆژێک عه‌بدوڵای کوڕی عومه‌ر (ڕ) له گه‌ڵ چه‌ند هاوڕێیه‌کی له ده‌شتێک ده‌ڕۆیشتن. دانیشتن بۆ نانخواردن و شوانێک گه‌نج هات بۆ لایان. ئیبن عومه‌ر فه‌رمووی لێکرد و ووتی: وه‌ره سه‌ر سفره‌که و له گه‌ڵمان نان بخۆ. ئه‌ویش ووتی: به‌ڕۆژووم. ئیبن عومه‌ر ووتی: ڕۆژوو له‌م ڕۆژه گه‌رمه‌دا؟! ئیبن عومه‌ر ویستی دڵسۆزی و ئه‌مانه‌تی تاقی بکاته‌وه، پێی ووت: به‌رخێکمان پێ بفرۆشه و پاره‌که‌یمان لێ وه‌ربگره و، له گۆشته‌که‌شی به‌شی خۆت ده‌ده‌ین. ووتی: ئه‌م مه‌ڕه هی من نین و هی گه‌وره‌که‌مه. ئیبن عومه‌ر فه‌رمووی: که چویته‌وه بڵێ گورگ خواردی. ئه‌ویش توڕه بوو و، که‌مێک دوور که‌وته‌وه و په‌نجه‌ی به‌ره‌و ئاسمان به‌رز کرده‌وه و ووتی: "ئه‌و که‌واته خوا له کوێیه؟". ئیبن عومه‌ریش ده‌گریا و هه‌ر ئه‌وه‌ی ده‌وته‌وه "فاین الله". کاتێکیش ئیبن عومه‌ر چووه مه‌دینه ناردی بۆ لای گه‌وره‌ی ئه‌و شوانه و، شوانه‌که‌ی ئازاد کرد.
7. ترس له خوای گه‌وره و بڕوا بوون به‌وه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ لای ئه‌و: (الخشية والخوف منه ورجاؤه قال الله تعالى ( فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِي ) البقرة 105). له دوژمن وناحه‌زان ترسی نه‌بێت و، ترسی ته‌نها له خوای گه‌وره بێت.
8. ئه‌ده‌بی موسوڵمان له گه‌ڵ خوای گه‌وره وابێ که هه‌موو کاتێک تۆبه بکات و متمانه‌ی وابێت که ته‌نها خوای گه‌وره‌یه که له گوناهه‌کان خۆش ده‌بێت. (( وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَآؤُوكَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللّهَ تَوَّاباً رَّحِيماً ) النساء 64). کاتێک سته‌م له خۆیان ده‌که‌ن و دێنه لات و داوای لێخۆش بوون له خوای گه‌وره ده‌که‌ن و، پێغه‌مبه‌ری خواش (ص) داوای لێخۆش بوونیان بۆ ده‌کات. ئه‌مانه که تۆبه‌یه‌کی ڕاسته‌قینه ده‌که‌ن هه‌ست ده‌که‌ن که خوای گه‌وره لێیان خۆش ده‌بێ. ئه‌وه‌ش نیشانه‌ی متمانه‌یه به خوای گه‌وره که خوایه‌کی غه‌فور و ڕه‌حیمه.
9. پاڕانه‌وه له خوای گه‌وره و داوای یارمه‌تی کردن له‌و: ((وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِي وَلْيُؤْمِنُواْ بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ ) البقرة 186). نیشانه‌ی ئه‌ده‌بی موسوڵمان له گه‌ڵ خوای گه‌وره له‌وه‌دایه که ڕووی دوعا و پاڕانه‌وه‌ی له خوای گه‌وره بێت و به‌س. هه‌روه‌ها هه‌ست بکات به‌وه‌ی خۆی له‌به‌رده‌م خوای گه‌وره به به‌نده و به بچووک بزانێ و، هه‌ست بکات که ئه‌و پێویستی به خوای گه‌وره‌یه.
10. ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ خوای گه‌وره‌دا ئه‌وه‌یه که موسوڵمان هه‌موو شتێکی خێر و چاکه له خوای گه‌وره بناسێت و بڕاوی وابێت که لای خوای گه‌وره‌وه هاتووه بۆی و، هه‌موو شه‌ڕێک بگێڕێته‌وه بۆ غه‌یری ئه‌و. (وَأَنَّا لا نَدري أَشَرٌ أُرِيدَ بِمَنْ فِي الأَرْضِ أَمْ أَرَادَ بِهِمْ رَبُّهُمْ رَشَدَا). ئێمه نازانین ئایا مه‌به‌ست له‌وه‌ی له ئاسمان ڕووی داوه شه‌ڕ و خراپه‌کاریه بۆ مرۆڤه‌کانی سه‌ر زه‌وی یان هیدایه‌ت و ڕێنامیی خوای گه‌وره‌یه؟ ئه‌وه‌ی ئاسمانیش گفتوگۆ و دیالۆگێک بوو هه‌ندێک له "جن"ه‌کان گوێیان لێبوو و، ئه‌وه‌یان ووت که نازانن شه‌ڕه بۆ ئه‌هلی زه‌وی یان خێر و چاکه و ڕێنماییه. لێره‌دا ئه‌وه‌ی شه‌ڕ و خراپه‌یه به "مبنی للمجهول" داڕێژراوه و، خراوه‌ته پاڵ که‌سێکی نادیار و، ئه‌وه‌شی خێر و چاکه‌یه ڕاسته‌وخۆ ئاماژه کراوه بۆ ناوی خوای گه‌وره و، له‌وه‌وه‌یه. ئه‌وه‌ش نیشانه‌ی به‌رزترین لوتکه‌ی ئه‌ده‌به له گه‌ڵ خوای گه‌وره.
11. داوای یارمه‌تی کرد له خوای گه‌وره: ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ خوای گه‌وره ئه‌وه‌ی ه‌که موسوڵمان بڕوای وابێ که هه‌ر ئه‌و یاریده‌ره و ده‌بێ داوای یارمه‌تی و کۆمه‌ک له‌و بکرێت. (قل اللهم مالك الملك تؤتي الملك من تشاء وتنـزع الملك ممن تشاء وتعز من تشاء وتذل من تشاء بيدك الخير إنك على كل شيء قدير ). ئه‌ی خاوه‌ن موڵک و ئه‌رز و ئاسمان، هه‌ر تۆی که موڵک و ماڵ ده‌ده‌ی به خه‌ڵکی و، هه‌ر تۆشی لێیان وه‌ر ده‌گریته‌وه. هه‌ر تۆی پایه‌یان بڵند ده‌که‌یت و، هه‌ر تۆشی پله و پایه‌یان لێ ده‌ستێنیته‌وه. هه‌رچی خێر و چاکه و کاری باشه به ده‌ست تۆیه و، توانات به سه‌ر هه‌موو شتێکدا ده‌شکێت.
12. خۆشه‌ویستی خوای گه‌وره: ئه‌ده‌ب ئه‌وه‌ی ه‌که خۆشه‌ویستی خوای گه‌وره له‌سه‌رو هه‌موو خۆشه‌ویستییه‌که‌وه بێت. (والذين آمنوا أشد حبًّا لله). ئه‌وانه‌ی ئیمانیان هێناوه به‌هێزترین خۆشه‌ویستیان بۆ خوای گه‌وره هه‌یه.
13. توڕه بوون و گرژ بوون و ناڕه‌حه‌ت بوون کاتێک سنووره‌کانی خوای گه‌وره ده‌شکێنرێت. له‌وانه: جنێودان به خوای گه‌وره و، جنێودان به دین و سوکاته‌ی کردن به پێغه‌مبه‌ری خوا و یاوه‌ره‌کانی و هه‌رچی په‌یوه‌ندی به ئیسلام و پێغه‌مبه‌ر و نێراوه‌کانی خواوه هه‌یه.
14. ته‌وه‌کول به خوای گه‌وره و ڕازی بوون به قه‌ده‌ری: ئه‌ده‌بی موسوڵمان له گه‌ڵ خوای گه‌وره له‌وه‌دایه که له هه‌موو کار و کرده‌وه و گفتاریدا پشت به خوای گه‌وره ببه‌ستێت و، بڕاوی وابێ که غه‌یری ئه‌و پشت نییه بۆی. (ومن يتوكل على الله فهو حسبه إن الله بالغ أمره قد جعل الله لكل شيء قدرًا). هه‌ر که‌سێک پشت به خوای گه‌وره ببه‌ستێت، خوای گه‌وره ئاگارداییه‌تی و، له هه‌موو کارێکدا قه‌ده‌ری ئه‌وی تێدایه.
15. خوێندنه‌وه‌ی قورئان و به‌رده‌وام بوون له‌سه‌ری: نیشانه‌ی ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ خوای گه‌وره ژیانه له گه‌ڵ فه‌رمووده‌کانی. ژیانه له گه‌ڵ قورئانی پیرۆزدا. دامه‌زراندنی ژیانه به پێی یاسای و ڕێساکانی قورئانی پیرۆز.
ئه‌و سه‌رچاوانه‌ی که موسوڵمانی مولته‌زیم خۆی پێ په‌روه‌رده ده‌کات و، که‌سایه‌تی خۆی له‌سه‌ر داده‌ڕێژێت به‌رز و پیرۆزن و، سه‌رچاوه‌یان ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ خوای گه‌وره. له‌به‌ر ئه‌وه موسوڵمان ڕێز له‌و سه‌رچاوانه ده‌گرێ و به ئه‌ده‌به له گه‌ڵیاندا. ئه‌ده‌ب و ڕه‌شتی موسوڵمان له هه‌ڵسوکه‌وتیدا ڕه‌نگ ده‌داته‌وه. موسوڵمان درۆ ناکات. موسوڵمان خاوه‌نی به‌ڵینی خۆیه‌تی و پابه‌نده پێوه‌ی. موسوڵمان دڵسۆزه و خیانه‌ت ناکات. موسوڵمان شه‌ڕانی نییه و خێر و خۆشی هه‌موو که‌سێکی ده‌وێ. موسوڵمان ڕێزی هه‌موو که‌سێک ده‌گرێ و حه‌زیش ده‌کات ڕێزی بگیرێت. موسوڵمانێکی مولته‌زیم نابینرێ قسه‌ی ناشیرین بکات و سوکایه‌تی به خه‌ڵکی تر بکات، چونکه ئه‌ده‌بی ئه‌و له ئه‌ده‌بی دینه‌که‌ی و پێغه‌مبه‌ره‌که‌ی (ص) و، له ئه‌ده‌بی یاوه‌ره‌کانی پێغه‌مبه‌ری خوا و، زانا له خواترس و ڕه‌وشت به‌رزه‌کانه.
له‌م مانگی ڕه‌مه‌زانی پیرۆزه‌دا جێی خۆیه‌تی باسێک له ئه‌ده‌بی موسوڵمان بکه‌ین و، بزانین موسوڵمان له‌م مانگه و له مانگه‌کانی تری ساڵدا چۆن ڕه‌فتار له گه‌ڵ خۆی و ده‌وروپشته‌که‌ی ده‌کات؟ چۆن ئه‌و ئه‌ده‌به‌ی تیایدایه له کرده‌وه‌یدا ڕه‌نگ ده‌داته‌وه و، ده‌بێته قه‌واره‌یه‌کی پرشنگدار بۆ خۆی و ده‌وروپشته‌که‌ی؟ گومانی تێدا نییه که ده‌بێ ئه‌ده‌ب و ڕه‌وشتی موسوڵمان هه‌مان ئه‌و ئه‌ده‌ب و ڕه‌وشته بێت که پێغه‌مبه‌ران و پیاوچاکان هه‌یانبووه.
جۆره‌کانی ئه‌ده‌ب:
1. ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ خوای گه‌وره.
2. ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ قورئانی پیرۆز که که‌لامی خوای گه‌وره‌یه.
3. ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ پێغه‌مبه‌ری خوا (ص).
4. ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ یاوه‌ره‌کانی پێغه‌مبه‌ر (ص).
5. ئه‌ده‌بی موسوڵمان له گه‌ڵ نه‌فسی خۆی.
6. ئه‌ده‌بی موسوڵمان له گه‌ڵ هه‌موو ئه‌وانه‌ی خوای گه‌وره خه‌لقی کردوون:
* له گه‌ڵ دایک و باوک.
* له گه‌ڵ منداڵ.
* له گه‌ڵ خوشک و برا.
* پیاو له گه‌ڵ خێزانی خۆی و ژن له گه‌ڵ پیاوه‌که‌ی خۆی.
* له گه‌ڵ خه‌ڵکانی تری موسوڵمان.
* له گه‌ڵ خزم و دراوسێ.
* له گه‌ڵ کافر.
* له گه‌ڵ ئاژه‌ڵ.
* له گه‌ڵ دار و به‌رد و هه‌موو ئه‌و بێ گیانانه‌ی خوای گه‌وره دروستی کردوون.
یه‌که‌م: ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ خوای گه‌وره:
ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ خوای گه‌وره سلوکی پێغه‌مبه‌ران و پیاوچاکانه. ئه‌گه‌ر ئه‌ده‌ب پێویست بێت له گه‌ڵ خه‌ڵکانی خاوه‌ن فه‌زڵ و به ئه‌ده‌ب، ده‌بێ ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ خوای گه‌وره له پێشه‌وه‌ی هه‌موو واجیبه‌کان بێت و، به جوانترین شێوه بێت. ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ خوای گه‌وره ده‌کرێ به چه‌ندین به‌شه‌وه، له‌وانه:
* ده‌بێ موسوڵمان مامه‌ڵه و په‌یوه‌ندی خۆی له گه‌ڵ خوای گه‌وره بپارێزێت و، به پاک و خاوێنی ڕایگرێت. ئه‌ویش:
1. ده‌بێ خۆی و جل و به‌رگی پاک و خاوێن ڕابگرێ تا دۆست و دوژمن شاهیدی ئه‌وه بده‌ن که خوای گه‌وره پاک و خاوێنه و، به‌نده‌ی پاک و خاوێنی خۆش ده‌وێ. ئیمامی شافیعی (ڕ) ده‌فه‌رمووێ: ئه‌م به‌رگه‌ی له به‌رمدایه گه‌ر به فلسێک بیفرۆشی فلسه‌که به‌نرختره، به‌ڵام له‌ناو ئه‌و به‌رگه‌که‌دا نه‌فسێک هه‌یه ئه‌گه‌ر به نه‌فسی هه‌موو دنیای بیگۆڕیته‌وه هێشتا ئه‌و به‌نرختر و قورستره. دیاره ئه‌ویش له‌به‌ر ئه‌وه‌یه:
- خاوه‌نه‌که‌ی ته‌وازوعی هه‌یه.
- قسه‌که‌ی ئیمامی شافیعی ڕێزنانه له هه‌ژاران که به‌رگیان ساده‌یه، به‌ڵام نه‌فسیان به‌رزه.
- هه‌ست کردنه به‌وه‌ی ئه‌و عیززه‌ته‌ی موسوڵمان هه‌یه‌تی له خوای گه‌وره‌وه‌یه.
- نیشانه‌ی ئه‌ده‌به به‌رامبه‌ر به نه‌فسی خۆی و، متمانه‌ی به‌و نه‌فسه خاوه‌ن تاعه‌ته هه‌یه و، لێی ڕازییه.
2. ده‌بێ ئه‌و کار و کاسبیانه بکات که ڕێزیان تێدایه و، خۆی به دوور بگرێ له‌و کارانه‌ی سوکایه‌تی به خۆی و دینه‌که و ئوممه‌ته‌که‌ی تێدایه.
3. عیباده‌ته‌کانی بۆ خوای گه‌وره به نهێنی و عه‌له‌نی پاک و خاوێن بن و دووربن له ڕیا. بۆ نموونه: له‌ناو خه‌ڵکیدا په‌له نه‌کات له نوێژ کردنه‌که‌یدا و، که به ته‌نها بوو بیکاته په‌له په‌ل و خۆشی نه‌زانێ چی ده‌ڵێ. یان که چووه مزگه‌وت و ناو خه‌ڵکی جوانترین و خاوێنترین به‌رگی له‌به‌ردا بێت و، که له ماڵی خۆشی بوو چلکن و کوڵکن بێت و، گرنگی نه‌دات به هیندامی خۆی کاتێک له حزوری خوای گه‌وره وه‌ستا شڕۆڵ بێت.
* ده‌بێ موسوڵمان دڵی پابه‌ند کات به په‌یوه‌ندی و په‌یوه‌ست بوون به خوای گه‌وره‌وه و، نابێ بڕوات به لای شتی تره‌وه.
* ده‌بێ خۆی به‌دوور بگرێ له‌و شتانه‌ی خوای گه‌وره به ناشیرن و قه‌بیح ناوی بردوون.
یه‌حیای کوڕی مه‌عاز (ڕ) ده‌فه‌رمووێ: (من تأدب بأدب الله صار من أهل محبة الله). هه‌ر که‌سێک به‌و ئه‌ده‌به که‌سایه‌تی خۆی داڕشت که خوای گه‌وره ده‌یه‌وێت، ئه‌وه ده‌چێته ڕیزی ئه‌و خه‌ڵکانه‌ی خوای گه‌وره‌یان خۆش ده‌وێت.
ئیبن موباره‌ک (ڕ) ده‌فه‌رمووێ: (نحن الى قليل من الادب أحوج من الى كثير من العلم). ئێمه پێویستیمان به که‌مێک له ئه‌ده‌ب هه‌یه وه‌ک زۆرێک له زانست و عیلم.
هه‌روه‌ها ده‌فه‌رمووێ: (من تهاون بالاداب عوقب بحرمان السنن, ومن تهاون بالسنن عوقب بحرمان الفرائض, ومن تهاون بالفرائض عوقب بحرمان المعرفة). هه‌ر که‌سێک گوێ به ئه‌ده‌ب نه‌دات، سزاکه‌ی مه‌حروم بوونه له سوننه‌ته‌کان و، هه‌ر که‌سێک گوێ نه‌دات به سوننه‌ته‌کان، مه‌حروم ده‌بێ له فه‌رزه‌کان و، هه‌ر که‌سێک گوێ به فه‌رزه‌کان نه‌دات، مه‌حروم ده‌بێ له زانست و مه‌عریفه‌ت.
له جۆره‌کانی تری ئه‌ده‌ب به‌رامبه‌ر به خوای گه‌وره:
1. ئیخلاس: ئیخلاس له کردار و گوفتاردا. ئیخلاس له کار و کرده‌وه و خێر و چاکه‌دا و، ئیخلاس له عیباده‌تدا ( فَمَن كَانَ يَرْجُو لِقَاء رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلاً صَالِحاً وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَداً ) الكهف 110). هه‌ر که‌سێک لیقای خوای گه‌وره‌ی ده‌وێ، با کرده‌وه‌ی چاک بکات و، هاوه‌ڵ بۆ خوا بڕیار نه‌دات. حه‌سه‌نی به‌سری (ڕ) ده‌فه‌رمووێ: تا به‌نده‌ی خوا بڵێ (خوا وای فه‌رموو) و ئه‌گه‌ر کارێکیشی کرد، بۆ خوا بێت. ئه‌وه ئه‌و به‌نده‌یه خاوه‌نی ئیخلاسه و عه‌قیده‌ی پاکه.
2. هاوه‌ڵ په‌یدا نه‌کردن بۆ خوای گه‌وره: ده‌بێ موسوڵمان زۆر ووریا بێت نه‌که‌وێته ناو شیرکی بچووک و گه‌وره‌وه، چونکه خوای گه‌وره شیرکی خۆش ناوێت و پێی ڕازی نییه. خوای گه‌وره ده‌فه‌رمووێ (لو أشركوا لحبط عنهم ما كانوا يعملون/ الانعام "88"). گه‌ر هاوه‌ڵیان بۆ خوا بڕیاردا، کار و کرده‌وه‌یان به‌فیڕۆ ده‌چێت. ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ خوای گه‌وره ئه‌وه‌یه که به‌نده‌کانی هاوه‌ڵی بۆ بڕیار نه‌ده‌ن و، به‌نده‌ییان هه‌ر بۆ ئه‌و بێت.
3. شوکرانه بژێری وای گه‌وره: ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ خوای گه‌وره له‌وه‌دا ده‌رده‌که‌وێ که ئه‌و به‌نده‌یه شوکرانه‌ی خوای گه‌وره باکت له‌سه‌ر نیعمه‌ته‌کانی که داوویه‌تی به‌و به‌نده‌یه و، ده‌بێ دان به‌وه‌دا بنێ که هه‌موو کار و کاسبییه‌ک و ڕزقێک که بۆی دێت له خوای گه‌وه‌وه‌یه و، له هیچ کام له به‌نده‌کانییه‌وه نییه. خوای گه‌وره ده‌فه‌رمووێ: ( وَمَا بِكُم مِّن نِّعْمَةٍ فَمِنَ اللّهِ ) النحل 88). هه‌ر ڕزقێک و هه‌ر نیعمه‌تێک که ده‌ڕژێت به سه‌رتاندا له خوای گه‌وره‌وه‌یه. هه‌روه‌ها ده‌فه‌رمووێ: (( وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِن شَكَرْتُمْ لأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِن كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ ) إبراهيم 7). ئه‌گه‌ر شوکرانه بژێری من بوون، نیعمه‌تی زیاترتان به‌سه‌ردا ده‌بارێنم و، ئه‌گه‌ر ناشوکریش بوون سزا و ئه‌شکه‌نجه‌دانه‌کانم توندوتیژن.
4. ئه‌ده‌بی موسوڵمان له گه‌ڵ خوای گه‌وره له‌وه‌دایه که خوای گه‌وره به گه‌وره و مه‌زن بزانێ و، فه‌رمانه‌کانیشی به گه‌وره و مه‌زن بزانێ و بێگوێیان تێدا نه‌کات. بۆچی ویقار بۆ خوای گه‌وره دانانێن؟ هه‌روه‌ها ده‌فه‌رمووێ: (ذلك ومن يعظم شعائر الله فإنها من تقوى القلوب. الحج: 32). هه‌ر که‌سێک عیباده‌ته‌کانی خوای گه‌وره‌ی به هه‌ند گرت و به گه‌وره‌ی ڕاگرتن، نیشانه‌ی پته‌وی ئه‌و ته‌قوایه‌یه که له دڵی ئه‌و که‌سه‌دا هه‌یه.
5. ئایه‌ته‌کانی خوای گه‌وره له جێی خۆیاندا به‌کاربێنێت و، قسه و ڕای خۆی نه‌خاته قاڵبی ئه‌وه‌ی که قسه‌ی خوای گه‌وره‌ن هه‌ر وه‌ک چۆن موشریکه‌کان ده‌یکه‌ن. (( وَلاَ تَقُولُواْ لِمَا تَصِفُ أَلْسِنَتُكُمُ الْكَذِبَ هَـذَا حَلاَلٌ وَهَـذَا حَرَامٌ لِّتَفْتَرُواْ عَلَى اللّهِ الْكَذِبَ إِنَّ الَّذِينَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللّهِ الْكَذِبَ لاَ يُفْلِحُونَ ) النحل116). ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ خوای گه‌وره له‌وه‌دایه که موسوڵمان به ئاره‌زووی خۆی حه‌ڵال نه‌کات و، به ئاره‌زووی خۆی حه‌رام نه‌کات و، بیدعه‌کانی خۆی تێکه‌ڵ نه دین نه‌کات و، شتێک ه‌ک خوای گه‌وره حه‌ڵاڵی کردووه ئه‌و حه‌رامی نه‌کات و، شتێکیش که خوای گه‌وره حه‌رامی کردووه ئه‌و حه‌ڵاڵی نه‌کات. درۆکانی خۆی به ئایه‌ته‌کانی خوای گه‌وره ڕاست نه‌کاته‌وه و، ئایه‌ته‌کان نه‌کاته سه‌نه‌د.
6. هه‌ست کردن به چاودێری خوای گه‌وره: (( وَيَعْلَمُ مَا تُسِرُّونَ وَمَا تُعْلِنُونَ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ) التغابن 4). ئه‌ده‌بی موسوڵمان بۆ خوای گه‌وره ده‌بێ وابێ که خوای گه‌وره چاودێره به‌سه‌رییه‌وه، له نهێنیدا بێ یان له به ئاشکرا بێت. ده‌بێ بڕوای وابێ که خوای گه‌وره له هه‌موو کاتێکدا ئاگای لێیه‌تی و، ئاگای له ناخ و هه‌ست و نه‌ستییه‌تی.
ذات يوم كان عبد الله بن عمر -رضي الله عنه- معه بعض أصحابه يسيرون في الصحراء بالقرب من المدينة، فجلسوا يأكلون، فأقبل عليهم شاب صغير يرعى غنمًا، وسلَّم عليهم، فدعاه ابن عمر إلى الطعام، وقال له: هلمَّ يا راعي، هلمَّ فأصب من هذه السفرة. فقال الراعي: إني صائم. فتعجب ابن عمر، وقال له: أتصوم في مثل هذا اليوم الشديد حره، وأنت في هذه الجبال ترعى هذه الغنم؟! ثم أراد ابن عمر أن يختبر أمانته وتقواه، فقال له: فهل لك أن تبيعنا شاة من غنمك هذه فنعطيك ثمنها، ونعطيك من لحمها فتفطر عليها؟ فقال الغلام: إنها ليست لي، إنها غنم سيدي. فقال ابن عمر: قل له: أكلها الذئب. فغضب الراعي، وابتعد عنه وهو يرفع إصبعه إلى السماء ويقول: فأين الله؟! فظل ابن عمر يردد مقولة الراعي: (فأين الله؟!) ويبكي، ولما قدم المدينة بعث إلى مولى الراعي فاشترى منه الغنم والراعي، ثم أعتق الراعي. وهكذا يكون المؤمن مراقبًا لله على الدوام، فلا يُقْدم على معصية، ولا يرتكب ذنبًا؛ لأنه يعلم أن الله معه يسمعه ويراه.
ڕۆژێک عه‌بدوڵای کوڕی عومه‌ر (ڕ) له گه‌ڵ چه‌ند هاوڕێیه‌کی له ده‌شتێک ده‌ڕۆیشتن. دانیشتن بۆ نانخواردن و شوانێک گه‌نج هات بۆ لایان. ئیبن عومه‌ر فه‌رمووی لێکرد و ووتی: وه‌ره سه‌ر سفره‌که و له گه‌ڵمان نان بخۆ. ئه‌ویش ووتی: به‌ڕۆژووم. ئیبن عومه‌ر ووتی: ڕۆژوو له‌م ڕۆژه گه‌رمه‌دا؟! ئیبن عومه‌ر ویستی دڵسۆزی و ئه‌مانه‌تی تاقی بکاته‌وه، پێی ووت: به‌رخێکمان پێ بفرۆشه و پاره‌که‌یمان لێ وه‌ربگره و، له گۆشته‌که‌شی به‌شی خۆت ده‌ده‌ین. ووتی: ئه‌م مه‌ڕه هی من نین و هی گه‌وره‌که‌مه. ئیبن عومه‌ر فه‌رمووی: که چویته‌وه بڵێ گورگ خواردی. ئه‌ویش توڕه بوو و، که‌مێک دوور که‌وته‌وه و په‌نجه‌ی به‌ره‌و ئاسمان به‌رز کرده‌وه و ووتی: "ئه‌و که‌واته خوا له کوێیه؟". ئیبن عومه‌ریش ده‌گریا و هه‌ر ئه‌وه‌ی ده‌وته‌وه "فاین الله". کاتێکیش ئیبن عومه‌ر چووه مه‌دینه ناردی بۆ لای گه‌وره‌ی ئه‌و شوانه و، شوانه‌که‌ی ئازاد کرد.
7. ترس له خوای گه‌وره و بڕوا بوون به‌وه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ لای ئه‌و: (الخشية والخوف منه ورجاؤه قال الله تعالى ( فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِي ) البقرة 105). له دوژمن وناحه‌زان ترسی نه‌بێت و، ترسی ته‌نها له خوای گه‌وره بێت.
8. ئه‌ده‌بی موسوڵمان له گه‌ڵ خوای گه‌وره وابێ که هه‌موو کاتێک تۆبه بکات و متمانه‌ی وابێت که ته‌نها خوای گه‌وره‌یه که له گوناهه‌کان خۆش ده‌بێت. (( وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَآؤُوكَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللّهَ تَوَّاباً رَّحِيماً ) النساء 64). کاتێک سته‌م له خۆیان ده‌که‌ن و دێنه لات و داوای لێخۆش بوون له خوای گه‌وره ده‌که‌ن و، پێغه‌مبه‌ری خواش (ص) داوای لێخۆش بوونیان بۆ ده‌کات. ئه‌مانه که تۆبه‌یه‌کی ڕاسته‌قینه ده‌که‌ن هه‌ست ده‌که‌ن که خوای گه‌وره لێیان خۆش ده‌بێ. ئه‌وه‌ش نیشانه‌ی متمانه‌یه به خوای گه‌وره که خوایه‌کی غه‌فور و ڕه‌حیمه.
9. پاڕانه‌وه له خوای گه‌وره و داوای یارمه‌تی کردن له‌و: ((وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِي وَلْيُؤْمِنُواْ بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ ) البقرة 186). نیشانه‌ی ئه‌ده‌بی موسوڵمان له گه‌ڵ خوای گه‌وره له‌وه‌دایه که ڕووی دوعا و پاڕانه‌وه‌ی له خوای گه‌وره بێت و به‌س. هه‌روه‌ها هه‌ست بکات به‌وه‌ی خۆی له‌به‌رده‌م خوای گه‌وره به به‌نده و به بچووک بزانێ و، هه‌ست بکات که ئه‌و پێویستی به خوای گه‌وره‌یه.
10. ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ خوای گه‌وره‌دا ئه‌وه‌یه که موسوڵمان هه‌موو شتێکی خێر و چاکه له خوای گه‌وره بناسێت و بڕاوی وابێت که لای خوای گه‌وره‌وه هاتووه بۆی و، هه‌موو شه‌ڕێک بگێڕێته‌وه بۆ غه‌یری ئه‌و. (وَأَنَّا لا نَدري أَشَرٌ أُرِيدَ بِمَنْ فِي الأَرْضِ أَمْ أَرَادَ بِهِمْ رَبُّهُمْ رَشَدَا). ئێمه نازانین ئایا مه‌به‌ست له‌وه‌ی له ئاسمان ڕووی داوه شه‌ڕ و خراپه‌کاریه بۆ مرۆڤه‌کانی سه‌ر زه‌وی یان هیدایه‌ت و ڕێنامیی خوای گه‌وره‌یه؟ ئه‌وه‌ی ئاسمانیش گفتوگۆ و دیالۆگێک بوو هه‌ندێک له "جن"ه‌کان گوێیان لێبوو و، ئه‌وه‌یان ووت که نازانن شه‌ڕه بۆ ئه‌هلی زه‌وی یان خێر و چاکه و ڕێنماییه. لێره‌دا ئه‌وه‌ی شه‌ڕ و خراپه‌یه به "مبنی للمجهول" داڕێژراوه و، خراوه‌ته پاڵ که‌سێکی نادیار و، ئه‌وه‌شی خێر و چاکه‌یه ڕاسته‌وخۆ ئاماژه کراوه بۆ ناوی خوای گه‌وره و، له‌وه‌وه‌یه. ئه‌وه‌ش نیشانه‌ی به‌رزترین لوتکه‌ی ئه‌ده‌به له گه‌ڵ خوای گه‌وره.
11. داوای یارمه‌تی کرد له خوای گه‌وره: ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ خوای گه‌وره ئه‌وه‌ی ه‌که موسوڵمان بڕوای وابێ که هه‌ر ئه‌و یاریده‌ره و ده‌بێ داوای یارمه‌تی و کۆمه‌ک له‌و بکرێت. (قل اللهم مالك الملك تؤتي الملك من تشاء وتنـزع الملك ممن تشاء وتعز من تشاء وتذل من تشاء بيدك الخير إنك على كل شيء قدير ). ئه‌ی خاوه‌ن موڵک و ئه‌رز و ئاسمان، هه‌ر تۆی که موڵک و ماڵ ده‌ده‌ی به خه‌ڵکی و، هه‌ر تۆشی لێیان وه‌ر ده‌گریته‌وه. هه‌ر تۆی پایه‌یان بڵند ده‌که‌یت و، هه‌ر تۆشی پله و پایه‌یان لێ ده‌ستێنیته‌وه. هه‌رچی خێر و چاکه و کاری باشه به ده‌ست تۆیه و، توانات به سه‌ر هه‌موو شتێکدا ده‌شکێت.
12. خۆشه‌ویستی خوای گه‌وره: ئه‌ده‌ب ئه‌وه‌ی ه‌که خۆشه‌ویستی خوای گه‌وره له‌سه‌رو هه‌موو خۆشه‌ویستییه‌که‌وه بێت. (والذين آمنوا أشد حبًّا لله). ئه‌وانه‌ی ئیمانیان هێناوه به‌هێزترین خۆشه‌ویستیان بۆ خوای گه‌وره هه‌یه.
13. توڕه بوون و گرژ بوون و ناڕه‌حه‌ت بوون کاتێک سنووره‌کانی خوای گه‌وره ده‌شکێنرێت. له‌وانه: جنێودان به خوای گه‌وره و، جنێودان به دین و سوکاته‌ی کردن به پێغه‌مبه‌ری خوا و یاوه‌ره‌کانی و هه‌رچی په‌یوه‌ندی به ئیسلام و پێغه‌مبه‌ر و نێراوه‌کانی خواوه هه‌یه.
14. ته‌وه‌کول به خوای گه‌وره و ڕازی بوون به قه‌ده‌ری: ئه‌ده‌بی موسوڵمان له گه‌ڵ خوای گه‌وره له‌وه‌دایه که له هه‌موو کار و کرده‌وه و گفتاریدا پشت به خوای گه‌وره ببه‌ستێت و، بڕاوی وابێ که غه‌یری ئه‌و پشت نییه بۆی. (ومن يتوكل على الله فهو حسبه إن الله بالغ أمره قد جعل الله لكل شيء قدرًا). هه‌ر که‌سێک پشت به خوای گه‌وره ببه‌ستێت، خوای گه‌وره ئاگارداییه‌تی و، له هه‌موو کارێکدا قه‌ده‌ری ئه‌وی تێدایه.
15. خوێندنه‌وه‌ی قورئان و به‌رده‌وام بوون له‌سه‌ری: نیشانه‌ی ئه‌ده‌ب له گه‌ڵ خوای گه‌وره ژیانه له گه‌ڵ فه‌رمووده‌کانی. ژیانه له گه‌ڵ قورئانی پیرۆزدا. دامه‌زراندنی ژیانه به پێی یاسای و ڕێساکانی قورئانی پیرۆز.
0 التعليقات:
إرسال تعليق